VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THƯ VIỆN CÔNG CỘNG CƠ SỞ TRONG VIỆC THỰC HIỆN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Thế giới đang chứng kiến sự hình thành
và phát triển của xã hội thông tin, trong đó thông tin và tri thức ngày càng có
vai trò quan trọng hơn trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người. Nhiều người
cho rằng khả năng khai thác và sử dụng thông tin là tiềm năng phát triển của
mỗi quốc gia, mỗi dân tộc trong thời đại ngày nay. Hoạt động thông tin – thư
viện, nhất là thư viện công cộng cơ sở, với mục tiêu cuối cùng là đáp ứng đầy
đủ nhu cầu thông tin của bạn đọc ở các cấp huyện, xã phường vùng sâu, vùng xa
vì thế có vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển xã hội, trong đó có
sự nghiệp xây dựng nông thôn mới
TheoPháp lệnh thư viện,
thư viện công cộng do Ủy Ban Nhân Dân các cấp thành lập, có đối tượng phục vụ
là toàn bộ cư dân địa phương. Nhiệm vụ chủ yếu của các thư viện công cộng là
thỏa mãn nhu cầu thông tin của các tầng lớp nhân dân. Trong thực tiễn, đây là
một nhiệm vụ khó khăn và phức tạp vì đối tượng phục vụ của thư viện công cộng
đa dạng và có thể phân chia thành nhiều nhóm khác nhau. Theo lứa tuổi, người sử
dụng thông tin của thư viện công cộng bao gồm cả thiếu nhi và người lớn. Theo
nghề nghiệp, họ là những người trực tiếp tham gia hoạt động lao động sản xuất ở
tất cả các lĩnh vực khác nhau trong xã hội. Như vậy các thư viện công cộng có
nhiệm vụ thỏa mãn nhu cầu thông tin của mọi tầng lớp nhân dân, trong đó chủ yếu
là những người lao động và chuẩn bị tham gia lao động.
Trước hết cần phải nhận thức rõ nhu cầu thông
tin: Nhu cầu thông tin là đòi hỏi khách quan của cá nhân hoặc một nhóm người
đối với việc tiếp nhận và sử dụng thông tin/ tài liệu. Nhu cầu thông tin – một
nhu cầu tinh thần của con người – thường nảy sinh và phát triển trong quá trình
con người tham gia các hoạt động sống khác nhau, nhằm giải quyết yêu cầu của
các hoạt động đó. Hoạt động càng phức tạp, nhu cầu thông tin càng phát triển.
Điều kiện xã hội diễn ra, các hoạt động thay đổi cũng làm nhu cầu thông tin
biến đổi theo… Nhu cầu sử dụng thông tin trong các thư viện công cộng không chỉ
đa dạng theo các nhóm người mà còn luôn biến đổi dưới tác động của các nhân tố
xã hội khác nhau. Nhu cầu thông tin của họ gắn bó chặt chẽ với hoạt động lao
động sản xuất và các hoạt động xã hội khác. Người công nhân sẽ có ham muốn tìm
kiếm thông tin để cải tiến kỹ thuật, cải tiến quy trình lao động sản xuất nhằm
đạt được năng suất lao động cao hơn, người nông dân cũng say mê học hỏi kinh
nghiệm trồng trọt nếu muốn tăng năng suất cây trồng trên mảnh đất của mình, các
em học sinh tìm hiểu sách tham khảo để hỗ trợ việc học tập của mình được tốt
hơn... khi nhu cầu thông tin của họ được thỏa mãn đầy đủ, đồng nghĩa với năng
suất lao động xã hội có điều kiện được nâng cao hơn, kết quả học tập cũng đạt
được tốt hơn… Nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi mà tỉnh ta đang trong quá
trình xây dựng nông thôn mới thì hơn lúc nào hết việc cung cấp thông tin qua
Sách – Báo… để giúp người dân có điều kiện tốt hơn trong việc tìm hiểu tri
thức, tìm hiểu khoa học khoa học kỹ thuật … nhằm áp dụng vào cuộc sống là việc
làm cấp thiết nhất đối với các thư viện công cộng cơ sở.
Thư viện xã Bờ Y - Ngọc Hồi Kon Tum
Hiểu rõ vai trò, vị trí của mình, trong những năm gần đây, hoạt động của
Hệ thống thư viện công cộng tỉnh Kon Tum đã phát triển thêm một bước mới cả về
số lượng và chất lượng: Bao gồm 01 thư viện cấp tỉnh với 150.000 bản sách-
báo- tạp chí, 40 máy tính phục vụ bạn đọc; 09 thư viện cấp huyện với 62.000
bản sách và 90 máy tính phục vụ bạn đọc; 52 thư viện cấp xã với 59.000 bản
sách và 45 máy tính phục vụ bạn đọc; 70 điểm bưu điện văn hóa xã với 45.000 bản
sách và 80 máy tính để phục vụ bạn đọc; 97 tủ sách/ phòng đọc sách ở thôn
làng và các đồn Biên Phòng… Có thể thấy, tổng số bản sách hiện có trong
hệ thống thư viện công cộng tỉnh Kon Tum đã trên 300 nghìn bản. Tính
trung bình mỗi thư viện có khoảng 2000 bản sách. Các hình thức phục vụ
cũng đa dạng, phong phú hơn, phù hợp với tâm lý và tập quán của người dùng tin.
Bình quân lượt bạn đọc hàng năm của hệ thống thư viện công cộng tỉnh Kon tum là
trên 200.000 lượt bạn đọc. Mọi người dân trong tỉnh, từ thành phố đến
nông thôn đều có cơ hội tiếp cận và sử dụng tài liệu của thư viện công cộng. Có
thể nói Thư viện công cộng tỉnh Kon Tum đã và đang trở thành trung tâm văn hóa
và thông tin của tỉnh, của huyện, của xã phường nói chung.
Điển hình hoạt động tốt nhất là hệ thống thư viện công cộng huyện Đắk Hà, thư
viện huyện có trụ sở hoạt động khang trang với hơn 20.000 bản sách phục vụ trên
100 lượt bạn đọc mỗi ngày; 08/08 xã có thư viện hoạt động tốt và được huyện bổ
sung sách cho các thư viện xã thường xuyên hàng năm, 97 thôn, làng có tủ sách
và huyện Đắk Hà là huyện có xã đầu tiên trong cả nước đạt đủ 19 tiêu chí Xây
dựng nông thôn mơi.
Các thư viện công cộng của chúng ta tuy đã cố gắng, nỗ lực rất nhiều, tuy nhiên
hoạt động của thư viện cộng cộng tỉnh Kon Tum vẫn còn một số tồn tại và thực
trạng như sau:
Qua công tác phục vụ tại các thư viện công cộng cho thấy: Tỷ lệ bạn đọc
tại thư viện có sự chệnh lệch rất lớn giữa các nhóm bạn đọc, bạn đọc là công
chức viên chức, nông dân, cán bộ kỹ thuật chưa nhiều, trong khi bạn đọc là
thiếu nhi, học sinh, sinh viên, người về hưu chiếm tỷ lệ rất cao. Hiện tượng
này có thể được nhìn nhận ở hai khía cạnh: Hoặc là thư viện chưa đủ sức thu
hút, hấp dẫn những người trực tiếp tham gia lao động sản xuất, hoặc là nhu cầu
thông tin của họ còn quá thấp.
Theo chúng tôi, nguyênnhân của hiện tượng nêu trên nằm cả ở hai yếu
tố: Sức hút của thư viện và nhu cầu của người sử dụng thông tin. Các thư viện
công cộng của chúng ta tuy đã có rất nhiều cố gắng, nỗ lực nhưng điều kiện vật
chất còn hạn chế do điều kiện kinh tế của tỉnh còn nghèo, mặt khác nhận thức
của các cấp lãnh đạo ở một số địa phương chưa đúng mức.Hoạt động
thư viện đem lại lợi ích xã hội, lợi ích tinh thần rất lớn nhưng nó đang được
coi là hoạt động thứ yếu. Thực tế trong một số huyện, xã, có thư viện
cũng tốt mà không có thư viện cũng không sao (hiện tại còn 02 huyện chưa có trụ
sở dành cho thư viện huyện hoạt động -huyện Đăk Tô và huyện Tumrông), mới có 52
xã, phường/102 xã, phường có thư viện. Trong khi chính quyền một số địa phương
tạo mọi điều kiện thuận lợi cho hoạt động thư viện, từ địa điểm, trụ sở, đến
kinh phí và con người thì ở một số địa phương khác người lãnh đạo dễ dàng ra
quyết định dời chuyển thư viện khỏi vị trí trung tâm của địa phương cho một đơn
vị kinh tế tiếp quản để đến một địa điểm không thuận lợi về giao thông, xa khu
dân cư... Chính vì vậy, đa số các thư viện công cộng đều thiếu thốn về cơ sở
vật chất và kinh phí hoạt động, không có cán bộ chuyên trách dành riêng cho
phục vụ thư viện mà hầu hết là cán bộ huyện, xã, phường kiêm nhiệm, dẫn tới đối
tượng phục vụ chỉ thu hẹp ở một nhóm nhất định.
Bên cạnh đó cũng phải nhìn nhận rõ tỉnh ta là một tỉnh phần lớn là nền sản xuất
nhỏ manh mún của nền kinh tế tiểu nông. Do sự chi phối của sản xuất nhỏ, của tư
duy tiểu nông nên nhu cầu thông tin của xã hội chưa thực sự phát triển. Nhiều
người cho rằng đọc sách chỉ là để giải trí, chỉ để lấp đầy thời gian nhàn rỗi.
Hiện tượng đó không chỉ phổ biến trong các tầng lớp nông dân mà còn ngay cả ở
một bộ phận trí thức. Nhiều sinh viên ở một số trường không hề đọc bất cứ tài
liệu tham khảo nào ngoài bài giảng của thầy. Một số giáo viên rất ít đến thư
viện đọc tài liệu…
Trước tình trạng trên, với tư cách là một trung tâm văn hóa thông tin của tỉnh,
của huyện, của xã- phường. Thư viện công cộng tỉnh Kon Tum phải có trách nhiệm
đáp ứng những nhu cầu thông tin lành mạnh cho mọi tầng lớp nhân dân trong
tỉnh,nhất là ở các vùng nông thôn.Phải làm cho Sách - Báo là
phương tiện hữu hiệu để người dân áp dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật vào
sản xuất và đời sống của họ. Nhiệm vụ đó chỉ có thể giải quyết tốt
nếu các thư viện công cộng từng bước hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động
của mình theo hướng phù hợp với nhu cầu, tâm lý và tập quán canh tác sản xuất
của mỗi địa phương trong tỉnh và cần làm tốt một số việc như sau:
1. Bổ sung vốn tài liệu cho các thư viện- ngoài số lượng tài liệu- tỷ lệ môn
loại, cần chú ý tới sự phù hợp của vốn tài liệu với nhu cầu sản xuất của mỗi
địa phương.
2. Có kế hoạch đi kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ thư viện, khảo sát các hoạt
động của thư viện và nhu cầu thông tin ở mỗi địa phương trong tỉnh. Nên chú
trọng biên soạn và phổ biến các thư mục chuyên đề gắn liền với những yêu cầu
phát triển sản xuất ở địa phương. Phát triển các hình thức phục vụ ngoài thư
viện tức là luân chuyển sách thích hợp với điều kiện của mỗi huyện mỗi xã,
phường để mỗi người dân đều có cơ hội tốt nhất tiếp cận và sử dụng sách của thư
viện. Tăng cường các hoạt động tuyên truyền hướng dẫn đọc sách bởi đây là những
hình thức hoạt động đặc thù của các thư viện công cộng nhằm kích thích, định
hướng, phát triển nhu cầu đọc, nhu cầu tìm tin lành mạnh trong các tầng lớp
nhân dân, đồng thời thu hút lôi kéo họ sử dụng tài liệu của thư viện.
3. Lãnh đạo địa phương cần phải quan tâm đầu tư cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực
cho thư viện công cộng, đồng thời tăng cường xã hội hóa hoạt động thư viện.
4. Nâng cao trình độ về mọi mặt cho cán bộ thư viện công cộng. Ngoài trình độ
nghiệp vụ vững vàng, trình độ tin học, cán bộ thư viện công cộng cần phải được
trang bị và rèn luyện kỹ năng giao tiếp thích hợp. Đây là kỹ năng nền tảng để
có thể đảm bảo tổ chức tốt các hoạt động thư viện, đáp ứng tối đa nhu cầu thông
tin, định hướng đọc, định hướng nhu cầu tìm tin của mọi người tại các thư viện
công cộng.
Với tinh thần nỗ lực vươn lên không ngừng, phát
huy thế mạnh, khắc phục mọi khó khăn trở ngại, các thư viện công cộng ở tỉnh
Kon Tum sẽ thực sự trở thành những trung tâm văn hóa và thông tin không thể
thiếu của mỗi huyện, mỗi xã phường trong tỉnh. Hoạt động thư viện công cộng sẽ
góp phần to lớn hơn nữa trong giai đoạn hiện nay, khi mà toàn tỉnh ta đang thực
hiện quá trình xây dựng nông thôn mới và hướng tới một xã hội học tập (Một xã
hội học tập chỉ có thể được hình thành trên cơ sở mỗi người trong xã hội đó đều
có nhu cầu tìm hiểu, học tập, tiếp thu thông tin và tri thức) để Sách – Báo và
nghề thư viện sẽ được tôn vinh và trở thành một nghề cao quý, đáng trân trọng
hơn trong xã hội chúng ta.