Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trẻ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ, những con người có ý thức về vai trò và trách nhiệm của mình đối với cuộc chiến đấu của dân tộc

Đề 1. Tư tưởng "Đất nước của nhân dân" được Nguyễn Khoa Điềm thể hiện như thế nào trong đoạn trích Đất nước (Trích trường ca Mặt đường khát vọng)?

Gợi ý: Với đề bài này, HS cần trình bày được những nội dung sau:

a. Giới thiệu về tác giả và tác phẩm:

- Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trẻ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ, những con người có ý thức về vai trò và trách nhiệm của mình đối với cuộc chiến đấu của dân tộc.

- Đoạn thơ Đất nước thể hiện một cái nhìn mới mẻ về đất nước qua cách cảm nhận mang tính tổng hợp, toàn diện về cái Tôi tự ý thức của thế hệ những người cầm bút trẻ tuổi giàu tri thức, niềm tin và niềm tự hào dân tộc. Theo đó, đất nước là nơi hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân - Nhân dân là người làm chủ đất nước.

b. Tư tưởng “Đất nước của nhân dân" là tư tưởng bao trùm lên toàn bộ đoạn trích nhưng nó thể hiện rõ nhất trong đoạn thứ hai trên hai hướng vừa khơi sâu vừa phát hiện nhiều ý nghĩa mới về đất nước

- Cảm nhận về tư tưởng đất nước của nhân dân thông qua những phát hiện thú vị và độc đáo của tác giả trên các phương diện: trong chiều dài thời gian - lịch sử, trong chiều rộng của không gian - lãnh thổ - địa lí trong bề dày của văn hoá, phong tục, lối sống, tâm hồn và tính cách dân tộc...

- Tất cả những vẻ đẹp của đất nước hôm nay đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những con người bình thường, vô danh.

- Khi nói đến truyền thống bốn nghìn năm lịch sử của dân tộc, tác giả không nhắc đến những vị anh hùng dân tộc mà chỉ nhấn mạnh đến lớp lớp những người vô danh. Họ là những người đã giữ gìn và lưu truyền cho các thế hệ sau mọi giá trị văn hoá, tinh thần, vật chất của đất nước, của dân tộc: hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói dân tộc, tên làng, tên xã... Họ cũng là những người: “Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm. Có nội thù thì vùng lên đánh bại".

- Mạch cảm xúc của đoạn thơ đi đến tư tưởng cốt lõi, điểm hội tụ và cũng là đỉnh cao của cảm xúc trữ tình ở cuối đoạn. Tác giả trở về với ngọn nguồn phong phú và đẹp đẽ của văn hoá và văn học dân gian, trong ca dao cổ tích:

"Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại"

Từ đó, người đọc càng hiểu thêm những phẩm chất đáng yêu đáng quý trọng tính cách của những người Việt Nam bình dị: say đắm trong tình yêu; quý trọng tình nghĩa và cũng rất quyết liệt trong chiến đấu.

Nghệ thuật biểu hiện: giọng điệu trữ tình sâu lắng, lựa chọn và đưa những chi tiết đời thường vào trong văn học, thi liệu lấy từ văn học dân gian được vận dụng một cách sáng tạo, lập luận chặt chẽ, giàu cảm xúc và chất triết lí sâu sắc