1.1. Câu 1 (trang 60, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Nguyễn Đình Thi đã lí giải về đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện ở tâm hồn con người là:

- Người sáng tác phải có cảm xúc, phải có rung động thì mới có thể sáng tác được thơ

- Lời thơ “làm sống ngay lên một tình cảm, một nỗi niềm trong lòng người đọc”

- Nhân vật trữ tình: nếu truyện khám phá nhân vật ở ngoại hình, số phận, tính cách,... thì nhân vật trong thơ được khám phá bởi những tâm trạng, những cung bậc cảm xúc khác nhau.

- Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc

1.2. Câu 2 (trang 60, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Những đặc trưng khác của thơ được tác giả giới thiệu:

- Hình ảnh thơ: hình ảnh thực, có sực lôi cuốn và hấp dẫn người đọc được nảy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc một trạng thái nào đấy.

- Ngôn ngữ thơ: tả thực, ngoài gọi tên còn phải có sức gợi, sức lan tỏa.

- Nhạc điệu thơ: thể hiện ở cách ngắt nhịp, cách phối thanh, cách hiệp vần; đồng thời, đó còn là thứ nhạc điệu của hình ảnh, của tình ý, nhạc của tâm hồn

- Đường đi của thơ: con đường đưa thẳng vào tình cảm – thơ trực tiếp tác động vào tình cảm, cảm xúc của con người.

1.3. Câu 3 (trang 60. Sgk Ngữ văn 12, tập 1)

- Theo Nguyễn Đình Thi, ngôn ngữ thơ đặc biệt so với ngôn ngữ các thể loại văn học khác ở chỗ: ngôn ngữ thơ có nhịp điệu, có sức gợi tỏa sâu sắc, có nhạc tính.

- Quan niệm của Nguyễn Đình Thi về vấn đề thơ tự do, thơ không vần:

+ Không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không có vần, chỉ có thơ thực và thơ giả, thơ hay và không hay, thơ và không thơ.

+ Mỗi thể thơ có một khả năng và một thứ nhịp điệu của riêng nó, biến đổi phù hợp với những thời kì lớn của lịch sử.

1.4. Câu 4 (trang 60, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong cách lập luận:

- Bố cục mạch lạc, luận điểm rõ ràng

- Cách lập luận chặt chẽ, dẫn chứng xác thực

- Sử dụng câu văn giàu hình ảnh, giàu sức gợi.

1.5. Câu 5 (trang 60, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Quan niêm về thơ của Nguyễn Đình Thi đến nay vẫn còn có giá trị. Vì:

- Bài viết đã nêu lên những nét đặc trưng cơ bản của thơ và không bị biến đổi nhiều theo thời gian

- Thơ ca vẫn có sức sống đến ngày hôm nay

- Con người luôn có khao khát thể hiện và tìm kiếm cảm xúc của mình qua những vần thơ.

2. Soạn bài Mấy ý nghĩ về thơ của Nguyễn Đình Thi mẫu 2

2.1. Về tác giả Nguyễn Đình Thi

• Nguyễn Đình Thi (1924-2003) sinh tại Luông Pha-bang (Lào) quê gốc ở Hà Nôi, thuở nhỏ cùng gia đình ở Lào.
• Năm 1931 theo gia đình về nước. Tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1941. Sau cách mạng, ông giữ nhiều trọng trách quan trọng trong Hội Văn học – nghệ thuật, sau này là Hội Nhà văn Việt Nam.
• Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ đa tài: biên khảo triết học, viết văn, làm thơ, phê bình văn nghệ, ở lĩnh vực nào cũng có đóng góp đáng ghi nhận. Năm 1996, ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
• Các tác phẩm chính.
  • Tiểu thuyết: Xung kích (1951), Vào lửa (1966).
  • Thơ: Người chiến sĩ (1956), Bài thơ Hắc Hải (1958), Dòng sông trong xanh (1974)...
  • Kịch: con nai đen (1961), Hoa và Ngần (1975).
  • Tiểu luận: Mấy vấn đề về văn học (1956), Công việc của người viết tiểu thuyết (1964).

2.2. Về văn bản

a. Hoàn cảnh ra đời

• Mấy ý nghĩ về thơ được viết vào tháng 9-1949 tại Hội nghị tranh luận văn nghệ ở Việt Bắc.
• Bài viết này về sau được đưa vào tậpMấy vấn đề về văn học.

b. Thể loại:tiểu luận

2.3. Một số câu hỏi, bài tập

BT 1. Nguyễn Đình Thi đã phân tích như thế nào về đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện tâm hồn con người?

Gợi ý:

• Để làm nổi bật đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện tâm hồn con người, Nguyễn Đình Thi đã phân tích, lí giải về mối quan hệ giữa thơ với tâm hồn con người bằng cách đưa ra một loạt dẫn chứng.
  • Ta nói trời hôm nay nên thơ nhưng chính ra lòng chúng ta mang một nỗi niềm vui buồn nào mà muốn làm thơ, hoặc đọc thơ về trời xanh... Mưa phun buổi chiều gợi những câu thơ nào nhớ nhung nhưng chính nỗi nhớ nhung gặp buổi chiều mưa mà muốn thì thầm những câu thơ chưa thành hình rõ.
  • Làm một câu thơ yêu, tâm hồn cũng rung động như khi có người yêu trước mắt.
  • Những câu, những lời thơ diễn lên, làm sống ngay lên một tình cảm, một nỗi niềm trong lòng người đọc.
  • Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm với cuộc sống. Qua đó tác giả muốn nhấn mạnh giữa thơ với tâm hồn con người có sự tác động qua lại lẫn nhau.
• Tiếp theo tác giả đưa ra đặc điểm của thơ để khẳng định thơ diễn tả tâm hồn con người.
  • "Thơ là một thứ nhạc", "một thứ nhịp điệu bên trong, một thứ nhịp điệu khoảng im lặng, tình ý" và nói chung những cái đó là "của tâm hồn".
  • Nhịp điệu thơ được hinh thành từ những cảm xúc, hình ảnh và trong khoảng im lặng "cũng la nơi trú ngụ kín đáo của sự xúc động".
• Cuối cùng tác giả kết luận"đường đi của thơ là đi thẳng vào tình cảm". Điều đó có nghĩa là phương tiện biểu hiện của tâm hồn con người.

BT 2. Những yếu tố đặc trưng khác của thơ (hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực...) đã được Nguyễn Đình Thi đề cập ra sao?

Bên cạnh việc thể hiện tâm hồn con người, thơ còn mang nhiều yếu tố đặc trưng cơ bản khác cũng được Nguyễn Đình Thi đề cập đến.

• Hình ảnh thơ:"là hình ảnh thực nẩy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc trạng thái nào đấy", ví như"những tia lửa tóe lên khi búa đập vào sắp trên đe" được thu lượm kết nên một bó sáng.
• Tư tưởng trong thơ: "Những tư tưởng trong thơ là tư tưởng dính liền với cuộc sống, ở trong cuộc sống. Tư tưởng của nhà thơ nằm ngay trong cảm xúc, tình tự".
• Cảm xúc trong thơ:"Cảm xúc là phần xương thịt hơn cả của đời sống tâm hồn" "bất cứ cảm xúc tình tự nào của con người cũng dính liền với sự suy nghĩ".
• Cái thực trong thơ:"là những hình ảnh sống, những hình ảnh có sức lôi cuốn và thuyết phục người đọc. Đó là những hình ảnh chưa có vết nhòa của thói quen, không bị dập khuôn vào những ý niệm trừu tượng định trước."

BT 3. Ngôn ngữ thơ có gì đặc biệt so với ngôn ngữ các thể loại văn học khác? Nguyễn Đình Thi quan niệm như thế nào về thơ tự do, thơ không vần?

a. Ngôn ngữ thơ khác với ngôn ngữ của các thể loại văn học khác ở chỗ: nó có nhịp điệu có tính nhạc va ý ở ngoài lời "thi tại ngôn ngoại".

• Nguyễn Đình Thi đã so sánh ngôn ngữ thơ với ngôn ngữ văn xuôi để tìm ra điểm riêng của thơ; "Đường đi của thơ là con đường đi thẳng vào tình cảm, không quanh co". Trong khi "văn xuôi lôi cuốn người như dòng nước, đưa ta đi lần lượt, từ điểm này qua điểm khác" thì thơ"chỉ chọn một ít điểm chính, bấm vào những điểm ấy thì toàn thể động lên theo".

b. Nguyễn Đình Thi trực tiếp bày tỏ quan niệm về thơ tự do và thơ không vần.

• Trước tiên tác giả công nhận vai trò sứ mạng của vần, nhịp, luật thơ, sau đó sử dụng thành thao tác lập luận bác bỏ để khẳng định không có nó người làm thơ vẫn thành côn:"Theo tôi những luật lệ của thơ từ âm điệu đến vần đều là những vũ khí rất mạnh trong tay người làm thơ. Nhưng không phải hễ thiếu những vũ khí ấy là trận đánh nhất định thua. Thiếu vũ khí ấy trận đánh gay go thêm nhiều, nhưng người làm thơ vẫn có thể thắng".
• Đưa ra quan niệm: "Tôi nghĩ rằng, không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không có vần".
• Định hướng cách hiểu về thơ. "Tôi cho rằng chúng ta không nên lo thơ đi vào hình thức này hay hình thức khác mà trước hết nên lo sao phải nói lên được những tình cảm tư tưởng mới của thơi đại. Dùng bất cứ hình thức nào miễn la thơ diễn tả được đúng tâm hồn con người mới ngày nay".
  • Đây chính là vấn đề trọng tâm, cốt lõi trong quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi.

Nhận xét:

• Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi đúng đắn, tiến bộ, sát thực với tình hình thơ ca đương thời.
• Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi ngày nay vẫn còn nguyên giá trị.

BT 4. Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi ngày nay còn có giá trị không? Vì sao?

Gợi ý:

Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi ngày nay vẫn còn nguyên giá trị, vì:

• Sáng tác thơ ca và thưởng thức thơ là những hoạt động nghệ thuật không ngừng nghỉ. Bất kì ở thời đại nào con người cũng có nhu cầu thể hiện tư tưởng, tình cảm, cảm xúc và thơ chính là chuyện đồng điệu của những tâm hồn.
• Dẫu quan niệm về thơ có đổi mới về một số mặt thi pháp nhưng những luận điểm cơ bản trên đây vẫn còn giữ vững giá trị.
• Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi con có ý nghĩa rất lớn đối với việc định hướng sáng tạo và cảm thụ thơ ca.

BT 5. Nêu rõ nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong nghệ thuật lập luận đưa dẫn chứng, sử dụng từ ngữ, hình ảnh... để làm sáng tỏ từng vấn đề đặt ra.

Gợi ý:

Bài tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ đã thể hiện nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong nghệ thuật lập luận, đưa dẫn chứng sử dụng từ ngữ, hình ảnh.

• Hệ thống luận điểm rõ ràng, lập luận chặt chẽ, sắc sảo. Tác giả sử dụng linh hoạt các thao tác lập luận so sánh, phân tích, giải thích, bác bỏ. Cách suy luận logic.
• Cách lấy dẫn chứng: độc đáo, tinh tế, sát thực có tác dụng soi sáng cho luận điểm.
• Từ ngữ giàu có, ngôn ngữ chọn lọc, được vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.
• Cách viết có hình ảnh, hình ảnh chân thực, độc đáo gợi nhiều liên tưởng.